The Nutcracker

Ο Καρυοθραύστης είναι ένα αριστουργηματικό μπαλέτο δύο πράξεων του  Pyotr Ilyich Tchaikovsky. Η πρωτότυπη χορογραφία του μπαλέτου ανήκει στους θρυλικούς χορογράφους Marius Petipa και Lev Ivanov. Το λιμπρέτο  είναι προσαρμοσμένο στην ιστορία «The Nutcracker and the Mouse King» του E.T.A. Hoffmann. Το μπαλέτο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Θέατρο Mariinsky της Αγίας Πετρούπολης στις 18 Δεκεμβρίου 1892 μαζί με την όπερα του Tchaikovsky Iolanta. Με την πάροδο των ετών το μπαλέτο Καρυοθραύστης έγινε μία από τις διασημότερες συνθέσεις του Tchaikovsky.  

Αν και η πρωταρχική παραγωγή δεν σημείωσε ιδιαίτερη επιτυχία, η διάρκειας 20 λεπτών σουίτα του Tchaikovsky που αποτελεί μέρος του συγκεκριμένου μπαλέτου άρεσε στο κοινό. Το πλήρες μπαλέτο «Ο Καρυοθραύστης» άρχισε να γίνεται διάσημο από τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Σήμερα παρουσιάζεται από πολυάριθμες εταιρείες μπαλέτου σε όλο τον κόσμο, κυρίως κατά την περίοδο των Χριστουγέννων. Αξίζει να επισημανθεί ότι ειδικά στις ΗΠΑ το 40% των ετήσιων εσόδων των μεγάλων εταιρειών μπαλέτου προέρχεται από τα εισιτήρια των παραστάσεων του «Καρυοθραύστη».

ΣΥΝΘΕΣΗ

Μετά την επιτυχία του μπαλέτου «The Sleeping Beauty» το 1890, ο Ivan Vsevolozhsky, ο διευθυντής των Θεάτρων Imperial, ανέθεσε στον Tchaikovsky να συνθέσει ένα διπλάσιας διάρκειας πρόγραμμα, το οποίο να περιλαμβάνει όπερα και μπαλέτο. Η όπερα θα ήταν η Iolanta, ενώ για τη δημιουργία του μπαλέτου ο Tchaikovsky θα συνεργαζόταν ξανά με τον Marius Petipa, με τον οποίο είχε συνεργαστεί για τη σύνθεση του μπαλέτου «The Sleeping Beauty». Ο Petipa επέλεξε ως υπόθεση του έργου μια προσαρμογή της ιστορίας του E.T.A. Hoffmann «The Nutcracker and the Mouse King». Ο Alexandre Dumas Père ονόμασε το έργο «The Tale of the Nutcracker». Η πλοκή της ιστορίας του Hoffmann (προσαρμοσμένη κατάλληλα από τον Dumas) ήταν αρκετά απλουστευμένη για μπαλέτο δύο πράξεων. Συγκεκριμένα το παραμύθι του Hoffmann περιέχει μια μεγάλης διάρκειας αναδρομή μέσα κύρια πλοκή με τίτλο «The Tale of the Hard Nut», στα πλαίσια της οποίας παρουσιάζεται πώς ο πρίγκιπας μετατράπηκε σε Καρυοθραύστη. Το τμήμα αυτό έπρεπε να αποκοπεί για το μπαλέτο.

Ο Petipa έδωσε στον Tchaikovsky εξαιρετικά λεπτομερείς οδηγίες για τη σύνθεση της μουσικής του μπαλέτου. Η ολοκλήρωση του έργου διακόπηκε για σύντομο χρονικό διάστημα κατά την διάρκειας 25 ημερών επίσκεψη του Tchaikovsky στις Ηνωμένες Πολιτείες για τη διεξαγωγή συναυλιών στα πλαίσια του ανοίγματος του Carnegie Hall . Έτσι ο Tchaikovsky συνέθεσε ορισμένα τμήματα του Καρυοθραύστη στη Rouen της Γαλλίας. 

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΠΑΛΕΤΟΥ

Πρεμιέρα στην Αγία Πετρούπολη

Η πρώτη παράσταση του μπαλέτου παρουσιάστηκε ως διπλή πρεμιέρα μαζί με την τελευταία όπερα του Tchaikovsky, Iolanta , στις 18 Δεκεμβρίου 1892 στο Αυτοκρατορικό Θέατρο Mariinsky  στην  Αγία  Πετρούπολη της  Ρωσίας.  Παρά το γεγονός ότι το αρχικό λιμπρέτο ήταν του Marius Petipa, υπάρχουν αμφιβολίες σχετικά με το ποιος δημιούργησε ακριβώς τη χορογραφία της πρώτης παραγωγής. Πιθανολογείται ότι ο Petipa ξεκίνησε να ασχολείται με την χορογραφία του έργου τον Αύγουστο του1892. Ωστόσο μια ασθένεια τον απομάκρυνε από την ολοκλήρωσή της χορογραφίας και ο επί 7 έτη βοηθός του Lev Ivanov, συνέχισε να ασχολείται με το έργο. Η παράσταση τελικά ανέβηκε από τον Riccardo Drigo, με την Antonietta dell'Era στο ρόλο της Sugar Plum Fairy, τον Pavel Gerdt στο ρόλο του Prince Coqueluche, την Stanislava Belinskaya στο ρόλο της Clara, τον Sergei Legat στο ρόλο του Nutcracker-Prince και τον Timofei Stukolkin στο ρόλο του Drosselmeyer. Τους ρόλους των παιδιών, σε αντίθεση με πολλές μεταγενέστερες παραγωγές, ερμήνευσαν πραγματικά παιδιά και όχι ενήλικες, τα οποία ήταν φοιτητές της Αυτοκρατορικής Σχολής Μπαλέτου της Αγίας Πετρούπολης. 

Η πρώτη παράσταση του μπαλέτου Καρυοθραύστης δεν θεωρήθηκε επιτυχής. Το λιμπρέτο επικρίθηκε πως ήταν «μονόπλευρο» και ότι δεν ακολουθούσε πιστά την ιστορία του Hoffmann. Η πλειοψηφία των κριτικών επικεντρώθηκε στην εξέχουσα θέση που κατείχαν τα παιδιά στο μπαλέτο, ενώ πολλοί κατήγγειλαν το γεγονός ότι η μπαλαρίνα δεν χορεύει μέχρι το Grand Pas de Deux περίπου στο τέλος της δεύτερης. Ορισμένοι θεωρούσαν απότομη τη μετάβαση από το κοσμικό χώρο της πρώτης σκηνής στον φανταστικό κόσμο της δεύτερης πράξης. Από την άλλη μερικοί κριτικοί χαρακτήρισαν το έργο «όμορφο, μελωδικό, πρωτότυπο και χαρακτηριστικό, από την αρχή μέχρι το τέλος». 

Οι επόμενες παραγωγές

Το 1919 ο χορογράφος Alexander Gorsky παρουσίασε μια νέα παραγωγή στην οποία είχε αφαιρέσει κάποια τμήματα που χόρευε η Sugar Plum Fairy και ο Cavalier της ενώ παράλληλα είχε προσθέσει περισσότερα τμήματα όπου χόρευαν η Clara με τον Nutcracker Prince, ρόλους τους οποίους ερμήνευαν ενήλικοι χορευτές αντί των παιδιών που συμμετείχαν στην πρωτότυπη παραγωγή. Μια συντομευμένη εκδοχή του μπαλέτου παρουσιάστηκε για πρώτη φορά έξω από τη Ρωσία στη Βουδαπέστη (Royal Opera House), το 1927, σε χορογραφία Ede Brada. Το 1934 ο χορογράφος Vasili Vainonen ανέβασε μια εκδοχή του έργου που αντιμετώπισε πολλές από τις επικρίσεις που δέχτηκε και η αρχική παραγωγή του 1892. Παρ’ όλα αυτά η παραγωγή του Vainonen επηρέασε αρκετές μεταγενέστερες παραγωγές. 

Το 1934 παρουσιάστηκε στην Αγγλία η πρώτη ολοκληρωμένη παραγωγή του μπαλέτου Καρυοθραύστης εκτός Ρωσίας, η οποία ανέβηκε από τον Nicholas Sergeyev μετά την αρχική χορογραφία του Petipa. Από το 1952 το συγκεκριμένο μπαλέτο παρουσιάζεται κάθε χρόνο στην Αγγλία. Μια άλλη συντομευμένη εκδοχή του μπαλέτου ανέβηκε στη Νέα Υόρκη το 1940 με τη συμμετοχή χορευτών του Ballet Russe de Monte Carlo, χορογραφημένη από την Alexandra Fedorova μετά την έκδοση του Petipa. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η πρώτη ολοκληρωμένη παραγωγή του μπαλέτου παρουσιάστηκε στις 24 Δεκεμβρίου1944 από το San Francisco Ballet. Η παραγωγή αυτή ανέβηκε από τον καλλιτεχνικό διευθυντή του San Francisco Ballet , Willam Christensen. Από το New York City Ballet ο Καρυοθραύστης παρουσιάστηκε σε χορογραφία George Balanchine  το 1954. Από το 1960 η παράδοση της παρουσίασης του ολοκληρωμένου μπαλέτου την περίοδο των Χριστουγέννων εξαπλώθηκε σε όλη την έκταση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Με βάση τις παραγωγές των Gorsky, Vainonen και Balanchine, πολλοί άλλοι χορογράφοι έχουν δημιουργήσει τις δικές τους εκδόσεις. Αξιοσημείωτες παραγωγές είναι του Rudolf Nureyev για το Royal Ballet , του Yuri Grigorovich για το Bolshoi Ballet, του Mikhail Baryshnikov για το American Ballet Theatre και του Peter Wright για το Royal Ballet και το Birmingham Ballet.  Άλλες ιδιαίτερες παραγωγές που αποκλίνουν από την αρχική παραγωγή του 1892 είναι του Mark Morris, του Matthew Bourne και του Mikhail Chemiakin. Επίσης η έκδοση του Maurice Bejart απορρίπτει εντελώς την αρχική πλοκή και τους χαρακτήρες. Πολλές παραγωγές έχουν κινηματογραφηθεί και κυκλοφορούν σε DVD.

ΡΟΛΟΙ ΣΤΟ ΜΠΑΛΕΤΟ ΚΑΡΥΟΘΡΑΥΣΤΗΣ

Πράξη Ι 

Dr. Stahlbaum (σε κάποιες εκδόσεις)

Η σύζυγός του

Επισκέπτες

Παιδιά, τα οποία είναι:

Η Clara, η κόρη του Dr. Stahlbaum, μερικές φορές γνωστή και ως Marie

Ο Fritz, ο γιος του Dr. Stahlbaum

Γονείς των παιδιών

Σύμβουλος - Μάγος Drosselmeyer

Κούκλες Harlequin και Columbine που εμφανίζονται ως 1ο δώρο και

Vivandière και ένας στρατιώτης που εμφανίζονται ως 2ο δώρο

Καρυοθραύστης, που εμφανίζεται ως 3ο δώρο και αρχικά είναι ένα παιχνίδι ενώ στη συνέχεια μεταμορφώνεται σε Πρίγκιπα

Κουκουβάγια που βρίσκεται πάνω στο ρολόι και μεταμορφώνεται σε Drosselmeyer

Ποντίκια

Τυμπανιστές

Στρατιώτες (που ακολουθούν τον Καρυοθραύστη)

Βασιλιάς Ποντικός

Νιφάδες χιονιού

Άγγελοι

Πράξη ΙΙ 

Άγγελοι

Sugar Plum Fairy (Ζαχαρένια Νεράιδα)

Clara

Πρίγκιπας Καρυοθραύστης

Ισπανική Σοκολάτα

Αραβικός καφές

Κινέζικο Τσάι

Ρώσικα Γλυκά

Αμυγδαλωτά από τη Δανία

Χιονονιφάδες

Λουλούδια

Καβαλιέρος της Ζαχαρένιας Νεράιδας

ΣΥΝΟΨΗ

Ακολουθεί μια σύνοψη με βάση το αρχικό λιμπρέτο του 1892 του Marius Petipa. Η υπόθεση και τα ονόματα των χαρακτήρων διαφέρουν από παραγωγή σε παραγωγή, αν και οι περισσότεροι ακολουθούν το βασικό λιμπρέτο. Στην αρχική ιστορία του E.T.A. Hoffmann η νεαρή ηρωίδα ονομάζεται Marie Stahlbaum και Clara (Klärchen) είναι το όνομα της κούκλας. Στην προσαρμογή του Dumas όπου βασίζεται και το λιμπρέτο του Petipa, το όνομά της είναι Marie Silberhaus. Σε άλλες παραγωγές, όπως σε αυτή του Baryshnikov, η Clara αντιπροσωπεύει την Clara Stahlbaum και όχι την Clara Silberhaus.

1^η Πράξη

1η Σκηνή: Το σπίτι των Silberhaus

Είναι παραμονή των Χριστουγέννων. Οικογένεια και φίλοι έχουν συγκεντρωθεί στο σαλόνι του σπιτιού για να διακοσμήσουν το όμορφο χριστουγεννιάτικο δέντρο και να προετοιμαστούν για τη γιορτή των Χριστουγέννων. Τα παιδιά στέκονται εκστασιασμένα γύρω από το στολισμένο δέντρο κρατώντας κεριά και στολίδια.

Οι εορταστικές εκδηλώσεις ξεκινούν. Δώρα προσφέρονται στα παιδιά. Ξαφνικά όταν η κουκουβάγια του ρολογιού δείχνει ότι η ώρα πήγε οκτώ, μια μυστηριώδης φιγούρα μπαίνει στο δωμάτιο. Είναι Herr Drosselmeyer, ένας τοπικός δημοτικός σύμβουλος, μάγος και νονός της Clara και του Fritz. Ο Drosselmeyer έχει φέρει μαζί του δώρα για τα παιδιά, μεταξύ των οποίων και τέσσερις ζωντανές κούκλες που χορεύουν εντυπωσιάζοντας όσους βρίσκονται στη γιορτή. Στη συνέχεια ο Drosselmeyer τοποθετεί τις πολύτιμες κούκλες του στη θέση που τις είχει φυλαγμένες.

Η Clara και ο Fritz στεναχωριούνται βλέποντας τις κούκλες να απομακρύνονται, αλλά ο Drosselmeyer έχει και ένα άλλο παιχνίδι να τους προσφέρει, το οποίο είναι ένας ξύλινος καρυοθραύστης σκαλισμένος σε σχήμα άνθρωπου που χρησιμοποιείται για να σπάει καρύδια. Ενώ τα άλλα παιδιά αγνοούν το συγκεκριμένο παιχνίδι, η Clara το παίρνει αμέσως και ασχολείται μ’ αυτό. Ο Fritz όμως το σπάει επίτηδες στεναχωρώντας την Clara.

Κατά τη διάρκεια της νύχτας, όταν όλοι οι άλλοι έχουν πέσει για ύπνο, η Clara επιστρέφει στο σαλόνι για να ελέγξει την αγαπημένη της κούκλα- καρυοθραύστη. Καθώς πηγαίνει στο κρεβάτι της, το ρολόι χτυπά μεσάνυχτα και βλέπει τον Drosselmeyer σκαρφαλωμένο στην κορυφή του ρολογιού στη θέση της κουκουβάγιας. Ξαφνικά ποντίκια αρχίζουν να μπαίνουν στο δωμάτιο και το χριστουγεννιάτικο δέντρο αρχίζει να αναπτύσσεται σε ύψος. Ο Καρυοθραύστης αποκτά φυσικό μέγεθος ανθρώπου. Η Clara βρίσκεται μέσα σε μια μάχη μεταξύ μιας ομάδας από στρατιώτες και μιας ομάδας από ποντίκια, με αρχηγό τον Βασιλιά Ποντικό. Τα ποντίκια αρχίζουν να τρώνε τους στρατιώτες.

Ο Καρυοθραύστης φαίνεται να οδηγεί τους στρατιώτες. Καθώς ο Βασιλιάς των Ποντικών προχωρά η Clara του ρίχνει την παντόφλα της και αυτός ακινητοποιείται.

2η Σκηνή: Ένα πευκοδάσος

Τα ποντίκια υποχωρούν και ο Καρυοθραύστης μεταμορφώνεται σε έναν όμορφο πρίγκιπα. Συνοδεύει την Clara μέσα στη φεγγαρόλουστη νύχτα σε πευκοδάσος όπου οι νιφάδες του χιονιού χορεύουν γύρω τους.

2^η Πράξη

Σκηνή 1: Η Χώρα των Ζαχαρωτών

Καθώς η Clara με τον Πρίγκιπα ταξιδεύουν, η βάρκα τους παρασύρεται από δελφίνια σε έναν όμορφο τόπο γεμάτο γλυκά. Εκεί βασιλεύει η Sugar Plum Fairy (Ζαχαρένια Νεράιδα). Ο πρίγκιπας αφηγείται στην Sugar Plum Fairy πως σώθηκε με τη βοήθεια της Clara από το Βασιλιά Ποντικό και μεταμορφώθηκε σε πρίγκιπα.

Προς τιμήν της νεαρής ηρωίδας Clara διοργανώνεται μια γιορτή με γλυκά από όλο τον κόσμο: σοκολάτα από την Ισπανία, καφές από την Αραβία, τσάι από την Κίνα που χορεύουν στα πλαίσια της γιορτής. Επίσης συμμετέχουν γλυκές καραμέλες από τη Ρωσία, αμυγδαλωτά από τη Δανία και υπέροχα λουλούδια που χορεύουν βαλς. Ο εορτασμός ολοκληρώνεται με το χορό της το Sugar Plum Fairy με τον Cavalier της.

Στο τέλος όλα τα γλυκά μαζί χορεύουν βαλς. Η Clara με τον Πρίγκιπα  αφού χορεύουν ένα pas de deux στέφονται κυβερνήτες της χώρας των Γλυκών. Σύντομα όμως οι άνθρωποι της γης των ζαχαρωτών αρχίζουν να εξαφανίζονται ο ένας μετά το άλλο μέχρι που χάνεται και ο Πρίγκιπας Καρυοθραύστης. Η Κλάρα βρίσκεται να κοιμάται στο σαλόνι. Η κούκλα - Καρυοθραύστης είναι κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Η Clara ξυπνά νομίζοντας ότι ήταν όλα ένα όνειρο, αλλά στη συνέχεια βρίσκει δίπλα το στέμμα της και αναρωτιέται για το αν ήταν πραγματικά όνειρο. Παίρνει από το χριστουγεννιάτικο δέντρο τον Καρυοθραύστη της και πηγαίνει να ξανακοιμηθεί ελπίζοντας ότι το όνειρο της θα συνεχιστεί.

Πηγή πληροφοριών: Wikipedia.org

Πηγή εικόνας: theatrethoughts.com